Çalışma psikolojisi, eskiden sanayi kuruluşlarında, günümüzde ise çok çeşitli kuruluşlarda uygulanan ve çalışan kişilerin ruh halleri ile ilgilenen bir bilim dalıdır.
Almanya’da Çalışma ve İş Psikolojisi, Polonya’da Psikoteknik ve Fransa’da Çalışma Psikolojisi olarak isimlendirilen bu bilim dalı uygulamalarının artık sadece sanayi kuruluşlarında değil, çok çeşitli kuruluşlarda yapılması nedeniyle bu ismi almıştır.
Tarihsel Gelişim
Tarihsel gelişim açısından çalışma psikolojisinin yakın tarihte ortaya çıktığı bilinmektedir; ancak bazı Avrupa ülkelerinde bu alanda 1920’den önce yapılmış bazı çalışmalar vardır. Örneğin L.O Patrizi Modena, İtalya’da 1889’da bir çalışma psikolojisi laboratuarı kurmuş, Lahy 1908’de Fransa’da demiryolu mühendisleri için iş tasarımı ve seçme konuları incelemiş, 1918’de İngiltere’de Sanayi Yorgunluk Araştırma Kulübü oluşturulmuş, 1919’da Almanya ve İsviçre’de seçme testleri programları uygulanmaya başlanmış, 1920’de Polonya’nın Krakow kentinde Psikoteknik Enstitüsü kurulmuştur.
Çalışma psikolojisi ile ilgili yayınlar incelendiğinde bu bilimin aslında 2 temel yapı üzerine inşa edildiği görülür. Bunlardan ilki bireyin işine uyumlaştırılması (Fitting the man to the job ‘FMJ’), diğeri ise işin bireye uyarlanması (Fitting the job to the man ‘FJM’) dır.
Bireyin işe uyarlanması; personel seçimi, eğitimi ve mesleki yardım (uyum) aşamalarını içerirken; işin bireye uyarlanması ise, görevlerin tasarımı, alet ve araçların bireye göre düzenlenmesi ve çalışma koşullarının bireyin fiziksel ve psikolojik yapısına göre şekillendirmesi süreçlerini içermektedir.
Ancak, çalışma psikolojisi, sadece bireyin işe uyumu ve işin bireye uyumlaştırılması sürecini ifade etmez. Diğer yandan birey ve işi arasındaki ilişkiye yönelik Kişisel İlişkiler Yaklaşımı da bu bilim dalının önemli konularından biridir. Kişisel İlişkiler Yaklaşımı ile örgüt, birey ve grup kavramları arasındaki ilişkiler ele alınmak istenmektedir. Dolayısıyla çalışma psikolojisinin değer verdiği önemli başlıklar, örgüt, birey ve örgütte oluşan gruplardır. Bu üçlü arasındaki ilişki ağı çalışma psikolojisi terminolojisinin önemli bir kısmını teşkil eder.
Kavramsal Açıklama
Çalışma psikolojisinin net bir tanımı yapılamamaktadır. Bu sıkıntının temelinde kavramın ülkeden ülkeye ve yazardan yazara farklı yaklaşımla ele alınması yatmaktadır. Çalışma psikolojisi kavramı daha çok Almanya’da kullanımı yaygın olan iş psikolojisi (Arbeitpsychologie) kavramına eş anlamlı bir kavramdır. İş psikolojisi dalının iş ve çalışan arasında sınırlı kalması kavramın içeriğini daraltmaktadır. Bu nedenle çalışma psikolojisi kavramının iş psikolojisi kavramının kapsamını genişlettiği düşünülebilir. Örgüt psikolojisi ise, örgütte geliştirilen stratejik yaklaşımlar çerçevesinde örgüt ve birey uyumuna odaklanır.
Çalışma psikolojisi, çağdaş gelişmelerin gereği olarak sistem yaklaşımı içinde, işletmede çalışan bireyi, onlardan oluşan grup ve örgütü bir bütün olarak ele alır ve inceler. Bu tanımda görüldüğü üzere çalışma psikolojisi, örgütte yer alan birey ve grupları bir bütün olarak ele alır. O halde örgüt psikolojisi ile çalışma psikolojisi arasındaki ayrışma, bilim dallarının bakış açılarına dayanmaktadır.
Çalışma psikolojisi, bireyi odak noktası olarak alırken; örgüt psikolojisi örgütü odak noktası olarak alır. Bu bağlamda çalışma psikolojisi, bireyin çalışma yaşamına ilişkin koşullarının iyileştirilmesi, çalışma yaşamına ilişkin sorunlarının giderilmesini ve bireyin çalışma yaşamı kalitesinin arttırılması sağlamayı hedefleyen bir disiplindir.
Genel olarak bir tanıma gidilmek gerekirse, çalışma psikolojisi; çalışma yaşamında psişik sorunlara yol açan alanları inceleyen, sorunların nedenleri ve çok yönlü etkileri ile çözüm yollarını araştıran, çalışma yaşamı ve çalışan insan arasında sağlıklı ve verimli bir uyum sağlamayı amaçlayan, bu yönde bilgi üretimi için çaba gösteren bir bilim dalı olarak tanımlanabilir.
Günümüzde çalışma hayatında, çalışanların ilgi, yetenek ve işlerinden beklentileri ya da amaçları ile örgüt amaçları arasında uyumun sağlanması ideal bir istihdam ya da yöneltme ilkesi olarak kabul edilebilir. Bu uyum esasının gerçekleştirilmesi çalışma psikolojisinin başlıca hedefi olmaktadır.
Yararlanılan Kaynaklar:
1) A.Can Baysal, Çalışma Yaşamında İnsan, 1993, İstanbul,
2) John Arnold, Cary L. Cooper, Ivan T. Robertson, Work Psychology, Understanding human behaviour in the workplace, Second Edition, Pitman Publishing, 2004
3) Mehmet Silah, Çalışma Psikolojisi, Seçkin Yayınevi, 2005
4) Zeyyat Sabuncuoğlu, Çalışma Psikolojisi, 2. Baskı, 1984
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder